September is de Maand van de Surinaamse Literatuur #MSL2018, het is een initiatief van boekenblogger Jannie. Door vakantie liep ik nog een boek achter en dat heb ik nu gelezen. Het boek is ook verfilmd en die film werd in september uitgezonden op tv. Ook daar heb ik naar gekeken.

Hoe duur was de suiker?

De roman speelt in de periode 1765-1779. Het is de bloeitijd van de suikercultuur en ook de periode van de Boni-oorlogen. De plantage-eigenaren leven in voortdurende vrees voor de aanvallen die marrons onder leiding van Boni uitvoeren op de plantages. Tegen dit decor beschrijft Cynthia Mc Leod in meeslepende stijl het leven van Elza en Sarith, dochters uit een joodse plantersfamilie, en hun slaven. In de onrechtvaardige slavenmaatschappij die de kolonie Suriname is, ervaren meesters en slaven dat de suiker duur wordt betaald.

De inhoud

De setting: 1765, de plantage Hébron in Suriname, hier vinden we de zeventienjarige Elza, zij heeft een joodse vader, maar is zelf geen jodin, omdat haar moeder niet joods was. Na het overlijden van haar moeder hertrouwt haar vader met Rachaël, die drie dochters het huwelijk inbrengt, Esther, Rebecca en Sarith, zij is even oud als Elza. Er is een tweedeling tussen blanken en slaven in de maatschappij en de kloof is groot. Maar in ook de blanke maatschappij bestaat een scherpe scheiding, namelijk tussen christenen en joden. Rutger Le Chasseur, een jonge man net uit Holland overgekomen, kijkt op moderne wijze naar de samenleving in Suriname. Hij begrijpt weinig van de slavernij en uit zich daarover, maar de mensen in Suriname zijn het niet met hem eens. “Met stràffen moest men slaven behandelen, ze waren dom en lui. Als je hen niet flink en wreed strafte en danig bang maakte, zouden ze nog denken dat ze konden doen wat ze wilden. En ze waren toch immers door de Heer geschapen om voor de blanken te werken en te zwoegen?” (p. 24) Op achttienjarige leeftijd trouwt Elza met Rutger Le Chasseur, maar Rutger krijgt al vrij snel een verhouding met Sarith. Zij had haar eerste seksuele ervaring al op jonge leeftijd en – jaloers als ze is op Elza – begint ze iets met Rutger. Hij vindt dat Elza geen jaloers vrouwtje moet worden en Elza verdraagt veel, maar uiteindelijk gooien ze toch Sarith het huis uit. Sarith trouwt met Julius Robles de Medina, een weduwnaar met tienerkinderen. Op eenentwintigjarige leeftijd is ze bang een oude vrijster te worden. Haar slavin Mini-mini gaat mee naar de plantage van Julius. Sarith krijgt een zoontje, Jethro, maar is verveeld in haar huwelijk. Ze begint iets met Reindert Andersma, een luitenant en wordt zwanger van hem. Hij wordt gedood bij een overval op de plantage en dan pas komt Julius achter deze verhouding. Hij kan haar niet vergeven. Haar dochtertje is duidelijk een dochter van Reindert. Julius begint een relatie met Mini-mini, hij houdt van haar en maakt haar zwanger. Sarith is jaloers en verkoopt Mini-mini, maar Julius haalt haar terug. Het huwelijk is voorbij en als tijdens een gele koorts epidemie hun zoon overlijdt, is er geen enkele band meer tussen de twee.

Leeservaring

Mc Leod beschrijft op een prettige wijze het leven van de kolonisten van Suriname en het slavenleven. Het boek wordt verteld uit de perspectieven van de diverse hoofdrolspelers, Elza, Sarith, Rutger, Julius en ook Mini-mini. Het zorgt ervoor dat je niet alleen over de witte hoofdrolspelers leest, maar ook meer over de levens en achtergrond van de slaven. Die verschillende perspectieven hebben het voordeel dat je het verhaal van diverse zijden hoort, met de achterliggende gevoelens van de personages. Je krijgt bijvoorbeeld een heel goed beeld van Sarith, die in haar jeugd door en door verwend is en alles kreeg wat haar hartje begeerde. Dat zorgt ervoor dat ze ook dingen van anderen wil, zoals Rutger van Elza. Het verhaal is in feite een samenspel tussen Elza en Sarith, zij zijn de hoofdrolspelers, hun verhaal wordt verteld tegen de achtergrond van de slavernij in Suriname. Elza’s gezin is in feite een model voor de Surinaamse samenleving. “Was niet alles en iedereen afhankelijk van de slaven? Net zoals zij zich verloren voelde zonder Maisa, net zo zou de kolonie verloren zijn zonder de slaven. Zij deden alles, wisten alles en de blanken konden niets en wisten niets.” (p. 287) Een cruciaal punt in het boek vind ik wel dat Sarith Elza vraagt of deze haar kan vergeven. Ze moet zichzelf vergeven vindt Elza.

Kijkervaring

De film is dan weer heel andere koek, want die begint in 1747 vanuit het oogpunt van Kwasiba, de moeder van Mini-mini, en hier wordt duidelijk dat haar vader een blanke man is. Het verhaal is wat samengeperst, personages uit het boek verdwijnen in deze film. En hier gooit Elza wel snel en resoluut Sarith het huis uit als antwoord op de seksuele avances van haar stiefzusje naar haar man. De invalshoek is anders, de film gaat uit van het verhaal van Sarith en Mini-mini, blijkbaar om toch de verhouding tussen blanken en slaven meer te benadrukken. Elza gaat op een gegeven moment met Rutger naar Nederland en blijft daar. De relatie tussen Julius en Mini-mini wordt hier meer uitgewerkt. Zit ze in het boek nog ergens apart in een huisje, hier wonen Julius en zij openlijk samen. Sarith stelt haar vraag hier aan Mini-mini. Het standpunt van de slavenhandelaar die Mini-mini aan Julius terug verkoopt, vind ik ook essentieel: “Mensen als u zijn de pest van deze tijd. Heeft u dan geen enkel besef van de noodzaak van superioriteit in Gods schepping?” Zie daar de kern van boek en film: blanken zijn superieur, slaven zijn inferieur. Qua film vind ik het trouwens best een aardige film, maar Gaite Jansen die de rol van Sarith speelt, heb ik wel eens beter zien spelen.

Over Cynthia Mc Leod

Cynthia Mc Leod werd geboren in 1936. Haar vader was de eerste president van Suriname, Johan Ferrier. Ze volgde de middelbare school in Suriname en studeerde in Nederland voor lerares Kinderverzorging en -opvoeding. Ze trouwde met Donald Mc Leod die ze in Nederland had leren kennen. Terug in Suriname deed ze haar MO Nederlands en gaf ze les op middelbare scholen. Haar man werd diplomaat in het buitenland en daar begon ze met schrijven. Hoe duur was de suiker? was haar eerste roman en verscheen in 1986.

Hoe duur was de suiker? : Surinaamse historische roman / Cynthia Mc Leod. – herz. Ned. ed. – Schoorl: Conserve, 2010. – ISBN 978-90-5429-048-3