Het was één van de boeken die ik mee had genomen uit de bibliotheek, twee maanden geleden. Ik had een interview met Jan Brokken gelezen in de Volkskrant, het interesseerde me en ik heb een paar boeken meegenomen. Niet alleen Schrijven, een boek gevuld met interviews met diverse schrijvers, maar ook Het hoe: over het schrijven van romans, verhalen en non-fictie. En ik had een roman meegenomen, namelijk De vergelding. Een roman over de oorlogstijd in Rhoon, een dorp vlakbij mijn geboortedorp Barendrecht. Op driekwart van het boek kan ik me alleen maar verbazen over de samenleving in die tijd.
De inhoud
Jan Brokken groeide op in Rhoon, een Zuid-Hollands dorp dat sinds de oorlog een geheim met zich meedraagt. Door sabotage vindt in 1944 een Duitse soldaat de dood. De vergelding van de moffen is verschrikkelijk: zeven mannen uit Rhoon worden geëxecuteerd, hun vrouwen en kinderen uit hun huis verdreven, have en goed in brand gestoken. Wie pleegde de aanslag op de Duitse soldaat? Waarom? Of was het toch een dom ongeluk met fatale gevolgen? Tot op de dag van vandaag maken de dorpsbewoners elkaar verwijten. In De vergelding reconstrueert Jan Brokken de gebeurtenissen aan de hand van duizenden pagina’s processtukken, getuigenverhoren en 185 interviews met betrokkenen. Net als hij denkt te weten hoe het zit, krijgt het verhaal een compleet andere wending.
Is het goed, is het fout?
Het is een dorp, en daarom zal er wel veel gekletst worden over die vrouwen die omgaan met de bezetter. Niet in het minst over de twee zussen De Regt, waarvan de jongste, Sandrien, veertien is. Over Dirkje Veth, wiens man in dienst was toen de oorlog uitbrak, Arend-Jan vluchtte het land uit. Dirkje moest voor zichzelf en haar twee dochters zorgen, zonder hulp van haar schoonouders die het te duur vonden om eten voor hun kleindochters te verschaffen. Na de bevrijding was er een lijst van dertig namen van vrouwen die met de vijand waren omgegaan, en waarmee afgerekend moest worden. Maar er werd wel rekening gehouden met rangen en standen. Het kaalknippen stopte bij de dochter van de burgemeester die op plaats vijftien stond. En daar zie je ook de verwondering van Brokken. Zo’n klein dorp en dan toch dertig vrouwen die met de vijand hadden geheuld.
De vergelding: een dorp in tijden van oorlog / Jan Brokken. – 14e dr. – Amsterdam: Uitgeverij Atlas Contact, 2014.
ISBN 978-90-450-2748-7
De samenleving in Rhoon
Hervormd, gereformeerd, katholiek, dat was er allemaal in Rhoon, en dat kan ik me ook wel herinneren van mijn eigen jeugd in Barendrecht, waar ongeveer elke drie straten een kerk gevonden kon worden. En dat onderscheid werd duidelijk gemaakt in Rhoon. Onderling trouwen, jawel, maar dan moest wel minstens één persoon van geloof veranderen. Je ziet de rangen en de standen, de onderlinge verhoudingen, de mensen die elkaar niet moeten. De hele samenleving verandert in deze oorlogstijd en dat vind ik dan wel knap in dit relaas. Brokken kan dat beschrijven. Was het eerste hoofdstuk nog wat lastig te lezen, door de volgende hoofdstukken kon ik het boek niet meer neerleggen. Er wordt door gegraven, ook naar de identiteit van die ene Duitse soldaat die blijkbaar op het verkeerde moment op een dijk aanwezig was. Die ene gebeurtenis die zoveel invloed had op de levens van de Rhoonaren. Het is een fascinerend boek. Eén van de beste boeken die ik over de Tweede Wereldoorlog heb gelezen.