Over De vergelding van Jan Brokken

Het was één van de boeken die ik mee had genomen uit de bibliotheek, twee maanden geleden. Ik had een interview met Jan Brokken gelezen in de Volkskrant, het interesseerde me en ik heb een paar boeken meegenomen. Niet alleen Schrijven, een boek gevuld met interviews met diverse schrijvers, maar ook Het hoe: over het schrijven van romans, verhalen en non-fictie. En ik had een roman meegenomen, namelijk De vergelding. Een roman over de oorlogstijd in Rhoon, een dorp vlakbij mijn geboortedorp Barendrecht. Op driekwart van het boek kan ik me alleen maar verbazen over de samenleving in die tijd.

De inhoud

Jan Brokken groeide op in Rhoon, een Zuid-Hollands dorp dat sinds de oorlog een geheim met zich meedraagt. Door sabotage vindt in 1944 een Duitse soldaat de dood. De vergelding van de moffen is verschrikkelijk: zeven mannen uit Rhoon worden geëxecuteerd, hun vrouwen en kinderen uit hun huis verdreven, have en goed in brand gestoken. Wie pleegde de aanslag op de Duitse soldaat? Waarom? Of was het toch een dom ongeluk met fatale gevolgen? Tot op de dag van vandaag maken de dorpsbewoners elkaar verwijten. In De vergelding reconstrueert Jan Brokken de gebeurtenissen aan de hand van duizenden pagina’s processtukken, getuigenverhoren en 185 interviews met betrokkenen. Net als hij denkt te weten hoe het zit, krijgt het verhaal een compleet andere wending.

Is het goed, is het fout?

Het is een dorp, en daarom zal er wel veel gekletst worden over die vrouwen die omgaan met de bezetter. Niet in het minst over de twee zussen De Regt, waarvan de jongste, Sandrien, veertien is. Over Dirkje Veth, wiens man in dienst was toen de oorlog uitbrak, Arend-Jan vluchtte het land uit. Dirkje moest voor zichzelf en haar twee dochters zorgen, zonder hulp van haar schoonouders die het te duur vonden om eten voor hun kleindochters te verschaffen. Na de bevrijding was er een lijst van dertig namen van vrouwen die met de vijand waren omgegaan, en waarmee afgerekend moest worden. Maar er werd wel rekening gehouden met rangen en standen. Het kaalknippen stopte bij de dochter van de burgemeester die op plaats vijftien stond. En daar zie je ook de verwondering van Brokken. Zo’n klein dorp en dan toch dertig vrouwen die met de vijand hadden geheuld.

Rhoon de vergelding

De vergelding: een dorp in tijden van oorlog / Jan Brokken. – 14e dr. – Amsterdam: Uitgeverij Atlas Contact, 2014.
ISBN 978-90-450-2748-7

De samenleving in Rhoon

Hervormd, gereformeerd, katholiek, dat was er allemaal in Rhoon, en dat kan ik me ook wel herinneren van mijn eigen jeugd in Barendrecht, waar ongeveer elke drie straten een kerk gevonden kon worden. En dat onderscheid werd duidelijk gemaakt in Rhoon. Onderling trouwen, jawel, maar dan moest wel minstens één persoon van geloof veranderen. Je ziet de rangen en de standen, de onderlinge verhoudingen, de mensen die elkaar niet moeten. De hele samenleving verandert in deze oorlogstijd en dat vind ik dan wel knap in dit relaas. Brokken kan dat beschrijven. Was het eerste hoofdstuk nog wat lastig te lezen, door de volgende hoofdstukken kon ik het boek niet meer neerleggen. Er wordt door gegraven, ook naar de identiteit van die ene Duitse soldaat die blijkbaar op het verkeerde moment op een dijk aanwezig was. Die ene gebeurtenis die zoveel invloed had op de levens van de Rhoonaren. Het is een fascinerend boek. Eén van de beste boeken die ik over de Tweede Wereldoorlog heb gelezen.

Vrijheid, #WOT deel 19, 2020

Deze week wordt 75 jaar bevrijding gevierd, ook in deze vreemde tijd is een woord als vrijheid volledig op zijn plaats.

Het #WOT woord van vandaag is:

Vrijheid = 1) het vrij zijn; onafhankelijkheid, vrijheid, blijheid, iedereen moet maar doen waar hij zin in heeft, 2) daad die de gewone grenzen overschrijdt; zich vrijheden veroorloven.

Ik heb veel gelezen over de Tweede Wereldoorlog, een periode die in ons land als zwart wordt ervaren. Toen we uiteindelijk in 1945 onze vrijheid herwonnen, waren er veel levens verloren gegaan. En sindsdien zijn we vrij en vieren dat elk jaar. Bij de dodenherdenking worden veel groepen herdacht. Want veel groepen zijn ook het slachtoffer geworden van de oorlog. Maar dat is niet waar ik het uiteindelijk over wil hebben. Daar heeft Arnon Grunberg het over gehad in zijn indrukwekkende rede. Ook koning Willem Alexander sprak erover.

vrijheid

Ironie

In deze crisistijden van een corona virus vinden veel mensen het ironisch dat de lockdown juist in het dit jaar van 75 jaar vrijheid gebeurt. Want, zo zegt men, we worden in onze vrijheid beknot. Ik denk er wat meer genuanceerd over, want ja, we moeten even met zijn allen wat vrije veren laten, maar daar staat hopelijk een goede uitkomst tegenover. De corona crisis gaat gepaard met veel slachtoffers, veel mensen die niet hadden gedacht ziek te worden of zelfs dood te gaan. Hopelijk beperken we dat met zijn allen.

En jij? Wat voel je bij dit woord? Denk je aan de oorlog? Of aan onze vrijheid in het algemeen? Of denk je aan heel andere dingen? Ik hoor het graag van je. Laat een reactie achter bij dit bericht.

#WOT betekent Write on Thursday. Iedere donderdag verzin ik een woord waar je over kunt schrijven (bloggen, vloggen of ploggen). Niets moet, alles mag. Je kunt op ieder moment instappen.

Boeken voor de te lezen stapel

Ik mag wel zeggen dat het een kleine verslaving is. Ik mag graag in boekhandels rond lopen en het gebeurt niet vaak, maar soms loop ik zonder boeken weg. Afgelopen week was het raak, want ik had een boek besteld, liep nog even rond in de winkel en ging uiteindelijk met drie boeken de deur weer uit.

Oorlog in onderzoek

Volgens het NIOD: Dit boek laat de onderzoekers van het NIOD zelf aan het woord en beschrijft de complexiteit van de manier waarop we omgaan met de oorlog.Ik zag het boek aangeprezen op Twitter door een collega informatiespecialist en heb het eigenlijk meteen besteld. Ik heb zelf al jaren belangstelling voor WOII en heb er veel over gelezen. Dit boek, over het enige Instituut in Nederland dat zich met de studie van oorlogen bezighoudt, leek me erg interessant.

oorlog in onderzoek

Oorlog in onderzoek: 75 jaar NIOD / Red. Marjo Bakker, Petra Drenth, Jeroen Kemperman, Hinke Piersma. – Amsterdam: Boom, 2020.
ISBN 9789024430932

Grip

Met het boek van Rick Pastoor, binnenbaas van het journalistieke platform Blendle, heb ik al meer in handen gestaan. Hij deelt zijn persoonlijke werkmethode en heeft volgens de blurb een verrassend praktische aanpak. Daardoor krijg je ruimte in je hoofd voor grotere plannen en levensdromen. Nou, kom maar op Rick. Ik denk dat het er voor mij op neerkomt, dat ik hier inderdaad praktische dingen eruit haal en de rest naast me neerleg. Wat voor Rick werkt hoeft niet voor mij te werken.

grip

Grip: het geheim van slim werken / Rick Pastoor. – Amsterdam: Uitgeverij NZ, 2020. 12e dr.
ISBN 978-90-8288-1226

Cursed

Dit boek zag ik liggen en de eerste naam die ik las, was die van Neil Gaiman. Neil Gaiman! Fan! Het zijn korte verhalen, niet alleen van Neil Gaiman, maar ook van andere schrijvers die ik niet ken. Alleen voor Neil heb ik het dus gekocht. Het zijn ’twists’, varianten op vloeken, in sprookjes, maar ook in verhalen van de moderne wereld.

Fairy tales take a weird twist in this anthology compiling stories from an all-star cast of fantasy writers, including stories from Neil Gaiman, Charlie Jane Anders and Alison Littlewood.
Here in this book you’ll find unique twists on the fairy tale conceit of the curse, from the more traditional to the modern – giving us brand new mythologies as well as new approaches to well-loved fables. Some might shock you, some might make you laugh, but they will all impress you with their originality.

cursed

Cursed: an Anthology of Dark Fairy Tales / ed. by Marie O’Regan and Paul Kane. – London: Titan Books, 2020.
ISBN 9781789091502

Ik verheug me op deze boeken, zeker Cursed wil ik graag in beginnen. Uitstekend boek voor ’s avonds. Nog even een verhaal lezen voor het slapen gaan.

Anna Boom van Judith Koelemeijer #wijlezenannaboom

Een nieuwe leesactie en ditmaal met Anna Boom van Judith Koelemeijer. Van #wijlezenanna door naar #wijlezenannaboom. Een aantal andere boekenbloggers hebben dit boek ook gelezen en hebben erover geblogd, zie AntoinetteJannie, KarinLalagèSue en Sandra.

Anna Boom

In de zomer van 1942 stapt de tweeëntwintigjarige Anna Boom op de trein naar Boedapest. Ze wil weg, naar Géza, de veel oudere Hongaarse man op wie ze verliefd is. Tot dan toe leefde Anna met haar moeder in buitenlandse pensions, in een geïsoleerde wereld. Nu breekt ze eruit, ook al is het oorlog en is haar Hongaar al jaren getrouwd. De reis markeert het begin van een uitzonderlijk leven. In Boedapest komt Anna via een vriendin in aanraking met de Zweedse diplomaat Raoul Wallenberg en helpt hem met zijn activiteiten. Na de oorlog besluit Anna alles te vergeten. Ze reist een Franse ambassadeur achterna naar Praag, vertrekt met de boot naar Bombay om met een Zwitserse ingenieur te trouwen en komt op haar achtenveertigste uiteindelijk thuis bij een Hollandse KLM-baas in Estoril. Judith Koelemeijer reconstrueerde het levensverhaal van Anna Boom aan de hand van interviews, brieven, foto’s en historisch onderzoek.

De inhoud

Anna BoomOp 24 juni 1920 wordt Anna Boom geboren, haar moeder is dan 42. Haar ziekelijke vader overlijdt in november 1920. Anna en haar moeder leven in pensions en hotels in het buitenland. Het levensonderhoud wordt betaald van de erfenis. In 1941 verhuizen ze vanuit Boedapest naar Nederland, vanwege de Devisensperre. In 1942 gaat ze terug naar Boedapest, ze wil naar Géza, haar Hongaarse liefde. Haar moeder doet ook pogingen naar Hongarije te komen, maar dat mislukt. Hongarije heeft een grote Joodse gemeenschap die pas laat vervolgd wordt. Hongarije wordt pas in maart 1944 bezet door de Duitsers. Anna lijkt de oorlog niet bewust te beleven. Ze gaat werken voor Raoul Wallenberg en helpt joden met beschermingspassen en voedsel. Ze wordt gearresteerd en weet door brutaliteit haar leven te redden. “Wanneer Anna, toen ze al veel ouder was, terugdacht aan de laatste, chaotische oorlogsmaanden in Boedapest, leek het alsof er een acute mist opkwam in haar hoofd. Er doemden alleen flarden van verhalen op, zelden kreeg ze haar herinneringen scherp. Ze had na de oorlog een ‘rolgordijn’ neergelaten – alsof het mogelijk was met één enkel armgebaar alle herinneringen voorgoed in een donkere kamer weg te stoppen.” (p.84)

De mannen in haar leven

Tijdens de oorlog heeft ze een relatie met Géza, maar dat verwatert nadat ze zwanger wordt en een abortus ondergaat. Ook heeft ze iets met Otto Gratz, een aan opium verslaafde arts. In 1946, nog steeds in Boedapest, ontmoet ze Robert Faure, een Franse diplomaat. “Ze viel op zijn positie, zijn macht, zijn kennis; naast hem leek het of ze er zelf ineens ook meer toe deed.” (p. 129) Met zijn auto reist ze heel Europa door. “Toch was het vreemd. Hoewel ze steeds het avontuur zocht, had ze vaak het gevoel dat ze innerlijk niets meemaakte. Het was allemaal leuk en gezellig wat ze deed. Maar het drong niet echt tot haar door; het raakte haar niet.” (p. 147) In 1951 gaat ze skiën en tijdens die skitrip ontmoet ze Harry Keller, een Zwitserse ingenieur. Er waren al trouwplannen maar ze verbreekt de verloving met Faure. Ze vlucht in een huwelijk met Harry, of ze die werkelijk lief heeft weet ze niet. Ze woont met hem in een Zwitserse kolonie in Perambur, in India. Het is ronduit saai voor haar. In het voorjaar van 1957 gaan ze terug naar Europa en Anna ontmoet Jan van Oldenborgh, hij werkt bij de KLM. Ze krijgen een verhouding. Pas in 1967 heeft ze de moed Harry te verlaten. In 1968 trouwt ze met Jan. Ze gaan in Portugal wonen. Jan overlijdt in 1999, Anna is in 2017 overleden. Ik ben hier niet echt tevreden over het verhaal. Het is wat vaag allemaal. Er komt niet echt uit waarom ze met Faure wil trouwen en vervolgens vlucht in een huwelijk met Harry. En ze is gelukkig met Jan, maar waarom? Geen idee.

Haar verhaal

Ze vertelt Jan van haar oorlogsavonturen, ze heeft brieven en getuigenissen van mensen die ze heeft geholpen. Zelf is ze het eigenlijk grotendeels vergeten. En hij hoort de verklaring voor een terugkerende droom van haar, waarin ze om een revolver gilt. Ze blijkt een Russische soldaat te hebben gedood, die een meisje verkrachtte. Begin jaren negentig komt ze in het nieuws met haar verhaal, onder andere in een talkshow met Karel van de Graaf. In 1995 wordt ze geëerd voor haar werk tijdens de oorlog. In 1999 overlijdt Jan. Ze reist veel, en ontmoet de dochter van Géza die ze ook vertelt dat zij een verhouding had met haar vader. Het boek is in 2008 gepubliceerd.

Leeservaring

Ik had veel van dit boek verwacht gezien het levensverhaal van deze dame, want dat leek me echt wel de moeite waard. Haar verhaal tijdens de oorlog is zeker interessant om te lezen. Ze heeft zeker wel wat meegemaakt, maar haar leven na de oorlog is naar mijn idee niet echt interessant. Ook krijg ik niet echt een beeld van de vrouw Anna, ze blijft abstract. Het raakt me niet, het komt niet bij me binnen. De vrouw Anna blijft ver me van me af staan en komt niet dichterbij. Wellicht was een andere opzet beter geweest, want nu lees je het als een roman, in plaats van een biografie. De schrijfstijl van Judith Koelemeijer helpt voor mij ook niet echt. Het viel dus eigenlijk een beetje tegen en kreeg van mij drie sterren op Goodreads.

Over Judith Koelemeijer

Judith Koelemeijer debuteerde in 2001 met Het zwijgen van Maria Zachea, waarmee ze haar naam als schrijver van literaire non-fictie vestigde. In 2008 verscheen Anna Boom, dat boek is ook in het Duits vertaald.

Anna Boom / Judith Koelemeijer. – Amsterdam: Uitgeverij Atlas, 2008.
ISBN 978-90-5807-321-1

Het geheim van mevrouw Grünwald, een boek voor #MSL2018

De Maand van de Surinaamse Literatuur, boekenblogger Jannie vond het een fantastisch thema voor de maand september. Ik was het met haar eens. Vorige maand heb ik een aantal klassiekers gelezen, deze maand ga ik Surinaams.

Het geheim van mevrouw Grünwald

Zomer 1990, Amsterdam Oud-West. Mevrouw Grünwald, een oude Surinaamse vrouw, vertelt de negentienjarige Anna haar levensverhaal. In 1940, meteen na de Duitse inval in Nederland, wordt ze met haar man en haar drie kinderen geïnterneerd in Kamp Copieweg in Suriname. Haar familie heeft om sentimentele redenen nooit afstand gedaan van hun Duitse nationaliteit. Pas in februari 1947 mogen ze het kamp verlaten en gaan ze weer in Paramaribo wonen. Ik had dit boek uitgekozen omdat het voor mij als historicus een totaal onbekend stukje geschiedenis aansneed. Ik heb nooit geweten dat in Suriname Duitsers werden geïnterneerd tijdens de Tweede Wereldoorlog. Nog zo’n onbekend stukje geschiedenis, dat Suriname rijk werd tijdens de oorlog vanwege het bauxiet dat hard nodig was voor de vliegtuigindustrie.

De inhoud

Het geheim van mevrouw GrünwaldHet verhaal wordt grotendeels verteld door mevrouw Grünwald. In 1955 toen ze 63 was, vertrok ze naar Nederland met haar drie jonge kinderen. Dat ze pas in 1955 vertrekt heeft te maken met het geheim uit de de titel. In Nederland wordt ze met de nek aangekeken omdat ze Duitse is, en gediscrimineerd omdat ze Surinaamse is met het bijbehorende accent en de eetgewoonten. Haar kinderen worden gediscrimineerd vanwege hun getinte huid. Mevrouw Grünwald vertelt Anna over haar leven met haar man Fritz, en hun leven in Kamp Copieweg. En dat leven was zeker niet eenvoudig, met hardvochtige bewakers, weinig te eten, volop verveling, ontberingen, vrienden die het niet overleven. Ook openbaart ze haar geheim.

Leeservaring

Is het een fijn verhaal? Nee, hier maak je kennis met kleinzieligheid en kortzichtigheid. Iedereen kent het verhaal van de Amerikanen van Japanse afkomst die opgesloten worden in Amerikaanse concentratiekampen. Dit verhaal is nauwelijks bekend. Mensen die zich Surinamers voelen opsluiten omdat ze toevallig een bepaalde nationaliteit hebben, het is onbegrijpelijk. Vervolgens maken ze in Nederland ook kennis met discriminatie en de gevolgen van de oorlog. Wat het voor mij niet makkelijk maakte was het feit dat ik niet helemaal begreep wat er met Anna en haar familie speelde. Haar grootmoeder, ook een Surinaamse, heeft een band met mevrouw Grünwald. Zij heeft haar niet voor niets naar mevrouw Grünwald gestuurd, maar voor die reden moest je wel behoorlijk tussen de regels doorlezen. Als roman, als verhaal, vond ik dit debuut van Diana Tjin zeer geslaagd en boeiend.

Over Diana Tjin

Diana Tjin (1961) woont in Amsterdam Oud-West met haar man en twee kinderen, en werkt bij de Universiteit van Amsterdam. Het geheim van mevrouw Grünwald is haar debuut.

Het geheim van mevrouw Grünwald, Diana Tjin. – Haarlem: In de Knipscheer, 2017. – ISBN 978-90-6285-954-8

Tien topboeken: #50books, vraag 4

Een tijdje terug stond er in NRC een lijst van de boeken uit 2015 die je echt gelezen zou moeten hebben. Ik had er geen één van gelezen. De lijst die aanleiding was tot deze vraag, namelijk de top 100 van de kort geleden overleden David Bowie: niets gelezen. Ik ben veellezer, maar ben wat allergisch voor boeken die op lijstjes staan.

Vraag 4: Welke 10 boeken zou iedereen gelezen moeten hebben?boeken

Mijn eigen persoonlijke keuze (op willekeurige volgorde) van boeken die ik iedereen aanraad. Doe ermee wat je wilt, lees ze – of niet, of verbaas je over mijn keuze. Mag ook.

  • Geert Mak – De eeuw van mijn vader. Vandaag op de kop af vier jaar geleden is mijn vader overleden. Hij is 86 geworden. Ik raakte met een oom in gesprek tijdens één van de bezoeken aan het verzorgingstehuis waar hij lag. De oom – wetend dat ik een fervent lezer ben – vroeg me of ik dit boek wel eens gelezen had omdat het naar zijn mening een perfect beeld gaf van de jeugd van mijn vader, zijn oudste broer. Daar had hij gelijk in, het is Holland op zijn breedst en op zijn smalst. Ik heb het in één ruk uitgelezen.
  • Johan Fabricius – De scheepsjongens van Bontekoe. Van alle jeugdboeken die ik gelezen heb, maakte deze wel de meeste indruk. Alles zat erin, geschiedenis, avontuur en een vlotte schrijfstijl. Het boek stamt uit 1923, maar is nog steeds uitstekend leesbaar.
  • De dagboeken van Anne Frank. Lezen! Een boek dat een beeld geeft van de waanzin die Tweede Wereldoorlog heette. Anne Frank is het symbool geworden van talloze te vroeg afgebroken levens.
  • Dick Francis – Banker. De boeken van Dick Francis hebben twee kenmerken. Hij schrijft over paarden en heeft bijna zielige hoofdpersonen waar je het op de één of andere manier toch ontzettend goed mee kan vinden. Ze wekken je sympathie op. ‘Banker’ is één van de besten, vind ik persoonlijk, maar ja, wie ben ik.
  • Annemarie Postma – Ik hou van mij. Gelezen in een tijd dat ik niet zo blij was met mezelf. Wat ga je dan doen? Aan jezelf werken. Ik heb in die tijd niet alleen een waardevolle serie gesprekken met een psycholoog gehad, maar ook dit boek gelezen. Nuchter, normaal, ok, een paar open deuren ingetrapt, maar ik had wel wat aan dit boek.
  • Laurence Rees – Auschwitz: the Nazis & the Final Solution. Een meesterlijk geschreven relaas over dit vernietigingskamp dat ik gelezen heb na een bezoek een het kamp. Merkwaardig genoeg ga je tijdens het lezen begrijpen hoe het zover heeft kunnen komen.
  • Peer Wittenbols – Trilogie van het verlies. Toneel mag niet ontbreken. Peer Wittenbols is huisschrijver van Toneelgroep Oostpool. Alle stukken in deze bundel, ‘Het Zouthuis’, ‘Zullen we het liefde noemen’ en ‘Goedbloed’ zijn op zeer verdienstelijke wijze gespeeld door Haagse amateurtoneelgroepen en behoren tot mijn lievelingsstukken. Wittenbols is een meester in het beschrijven van personages.
  • Thea Beckman – Kruistocht in spijkerbroek. Omdat Thea Beckman niet mag ontbreken. Merk dat ik mezelf mag herhalen, want ook deze jeugdroman munt uit in geschiedenis, avontuur en een vlotte schrijfstijl. Het is alleen ietsje jonger, namelijk van 1971. En deze film heb ik gezien. Die van de Bontekoe niet.
  • Peter David – Imzadi. Een deeltje uit de Star Trek Next Generation serie. Het verhaal van de liefde tussen Riker en Deanna. Aan de schade aan het boek is te zien dat het overal mee naar toe is geweest, inclusief een strand in Portugal. Minstens vijf keer gelezen, als het niet meer is. Eén van mijn lievelingsboeken.
  • Het Groene Boekje. In dit geval raad ik niet aan dit gifgroene ding bladzij voor bladzij te gaan lezen, maar gebruik het! Al is het maar om je eigen taalgebruik te verbeteren.

Dat waren ze. Mijn lijstje van vandaag. Tien tegen één dat ik morgen tien andere boeken erbij kan noemen, want dat is het geval met lijstjes: ze worden alsmaar langer.

De leesvraag #50books is een initiatief van Peter in 2013. Martha nam het in 2014 over en in 2015 ging Peter zelf weer verder. Hendrik Jan heeft het overgenomen in 2016. Deze vraag staat hier.