Het smult, vind ik. Het is een weergaloos verhaal. De enige reden dat ik deze roman van Dostojevski niet met vijf sterren kan belonen op Goodreads is dat het wel wat lang is. Een vuistdikke roman van 640 pagina’s met een dubbele moord en vervolgens alle verwikkelingen die je maar kan bedenken. Was het tot Raskolnikov beperkt dan waren we in een dun deeltje van pak hem beet 150 pagina’s beland. Nu, met de familie en vrienden erbij, zijn het er dus 640 geworden.

De mannen in het verhaal

Ik realiseerde me bij het lezen van de tweede helft van deze roman dat ik één persoon was vergeten te noemen die wel een belangrijke rol speelt. Dat is Dimitri Prokovjevitsj Razoemichin. Deze jongeman is de enige vriend van Raskolnikov en blijft hem ook steunen. Hij speelt een belangrijke rol in het geheel. Hij is gecharmeerd van Doenja. En dan zijn er nog twee andere mannen die een rol spelen in het leven van Doenja, namelijk Loezjin en Svidrigailov. Doenja is een jonge vrouw die weet wat ze wil en niet over zich heen laat lopen. Het komt tot een heftig woordengevecht tussen haar, Loezjin en Raskolnikov. Het eindigt ermee dat de deftige pompeuze Loezjin de deur wordt uitgezet en het huwelijk niet doorgaat. Een citaat over hem is te mooi om over te slaan: “Zijn zelfingenomenheid en eigendunk grensden aan zelfverheerlijking: als omhooggevallen nulliteit was hij eraan gewend geraakt zichzelf bijna obsessief te bewonderen, zijn intelligentie en zijn capaciteiten hemelhoog aan te slaan en zelfs bij tijd en wijle, als hij zich onbespied wist, met verliefde ogen zijn eigen gezicht in de spiegel te bestuderen.” (p. 352) Loezjin wil een onderdanige bruid, maar dat kan hij met Doenja wel vergeten. Hij keert later in het verhaal nog terug, in een bedenkelijke scène waarin hij Sonja van diefstal beschuldigt.
Arkadi Svidrigailov is niet zo’n lieverdje. Niet alleen heeft hij Doenja in een kwaad daglicht gesteld, hij wordt ook verdacht van een aantal moorden, waaronder die op zijn vrouw. Ik vind zijn personage lastig in dit verhaal. Aan de ene kant kan hij als een vrijgevige heer uit de hoek komen met zijn liefdadigheid voor de kinderen van Marmeladov bijvoorbeeld. Aan de andere kant is hij een en al valsheid. Hij heeft de bekentenis van Raskolnikov tegenover Sonja aangehoord vanuit de naburige kamer en chanteert hem daarmee. Zijn zelfmoord verraste me.

Raskolnikov de moordenaar

Porfiri Petrovitsj, de politieman is slimmer dan Raskolnikov gedacht had. Hij heeft al vrij snel een vermoeden dat de student de dubbele moord heeft gepleegd. Raskolnikov spreekt dat zelfs uit na een langdurige monoloog van Porfiri, Razoemichin is daarbij. Maar de mannen worden onderbroken door Mikola die de moorden op de vrouwen bekent. Dat is een verrassing voor Raskolnikov. Maar het is uitstel, want hij beseft wel degelijk dat als het gesprek met Porfiri iets langer had geduurd, hij zichzelf had uitgeleverd. Het wordt duidelijker voor hem, hij kan er niet aan ontkomen. Sonja raadt wat er gebeurd is. “Er verstreek een gruwzame minuut. Hun ogen zogen zich vast. ‘Kun je het nu nog niet raden?’ Hij vuurde zijn vraag af alsof hij van een toren sprong. ‘N-nee,’ stotterde Sonja heel stilletjes. ‘Kijk dan nog maar eens goed.'” (p. 473) En hij vertelt haar over zijn motivatie “Ik heb gewoon een luis geplet, Sonja, een nutteloos, vies, schadelijk gedrocht.” (p. 480) Later wordt hij filosofisch en vraagt zich af of hij net als iedereen een luis is of toch een mens. Hij is een neuroot, maar hier in zijn verhaal tegen Sonja klinkt hij rationeel, meer dan hij in het hele boek is geweest.

Conclusie

Een boek in zes delen, waarbij het hoogtepunt, de moord, al in het begin wordt beschreven. Alle gebeurtenissen daarna verbinden Raskolnikov met die moorden. Daarbij kan je klagen over de hoeveelheid personages – heb ik gedaan – maar het klikt in elkaar. Het loopt tot het volgende onvermijdelijke hoogtepunt, namelijk zijn bekentenis. Hij ontkomt daar niet aan. Het zorgt voor zijn veroordeling tot acht jaar in een strafkamp in Siberië. Het meest opmerkelijke vind ik wel dat hij veroordeeld en wel in Siberië, geen berouw toont. Sonja is met hem meegegaan en wordt aanbeden door de andere gevangenen. Zij zorgt voor pasteitjes met de Kerst, schrijft brieven voor ze en wordt als moedertje van allen beschouwd. Hij behandelt haar in eerste instantie wreed, maar er volgt een ommekeer. Hij beseft dat hij van haar houdt.
Ik vond het een goed boek, door de vertaling van Hans Boland vlot te lezen. Maar het had wel wat nadelen, want door de hoeveelheid personages, vond ik het vrij lastig lezen. Onthou maar eens wie er op bladzijde 1 is beschreven en op bladzijde 461 nog een keer wordt aangehaald. En dan nog iets: was die epiloog nodig? Het lijkt iets Russisch te wezen, want bij Anna Karenina was er ook zo’n epiloog. Antoinette is zelfs enigszins ontgoocheld door die epiloog. Eerst de theorie van de Übermensch weer, vervolgens de bijna simpele omslag. Wat mij betreft had het boek mogen sluiten met de bekentenis van Raskolnikov en de epiloog mogen overslaan. Maar dat was dan ingegaan tegen de titel van het boek, Misdaad en straf. Ik ga het nog een keer lezen, zonder de druk van aantekeningen maken en een bibliotheekboete in het achterhoofd. Wellicht dat het dan voor mij meer klopt, aangezien ik nu het gevoel heb dat ik dingen gemist heb.

Het eerste deel van mijn bespreking van Misdaad en straf vind je hier.
Verzamelde werken deel 5: Misdaad en straf / F.M. Dostojevski; vert. Hans Boland. – Amsterdam: Van Oorschot, 2019. (Russische Bibliotheek)
Eerste uitgave 1866
ISBN 978-90-28282223