Het smult, vind ik. Het is een weergaloos verhaal. De enige reden dat ik deze roman van Dostojevski niet met vijf sterren kan belonen op Goodreads is dat het wel wat lang is. Een vuistdikke roman van 640 pagina’s met een dubbele moord en vervolgens alle verwikkelingen die je maar kan bedenken. Was het tot Raskolnikov beperkt dan waren we in een dun deeltje van pak hem beet 150 pagina’s beland. Nu, met de familie en vrienden erbij, zijn het er dus 640 geworden.

De mannen in het verhaal

Ik realiseerde me bij het lezen van de tweede helft van deze roman dat ik één persoon was vergeten te noemen die wel een belangrijke rol speelt. Dat is Dimitri Prokovjevitsj Razoemichin. Deze jongeman is de enige vriend van Raskolnikov en blijft hem ook steunen. Hij speelt een belangrijke rol in het geheel. Hij is gecharmeerd van Doenja. En dan zijn er nog twee andere mannen die een rol spelen in het leven van Doenja, namelijk Loezjin en Svidrigailov. Doenja is een jonge vrouw die weet wat ze wil en niet over zich heen laat lopen. Het komt tot een heftig woordengevecht tussen haar, Loezjin en Raskolnikov. Het eindigt ermee dat de deftige pompeuze Loezjin de deur wordt uitgezet en het huwelijk niet doorgaat. Een citaat over hem is te mooi om over te slaan: “Zijn zelfingenomenheid en eigendunk grensden aan zelfverheerlijking: als omhooggevallen nulliteit was hij eraan gewend geraakt zichzelf bijna obsessief te bewonderen, zijn intelligentie en zijn capaciteiten hemelhoog aan te slaan en zelfs bij tijd en wijle, als hij zich onbespied wist, met verliefde ogen zijn eigen gezicht in de spiegel te bestuderen.” (p. 352) Loezjin wil een onderdanige bruid, maar dat kan hij met Doenja wel vergeten. Hij keert later in het verhaal nog terug, in een bedenkelijke scène waarin hij Sonja van diefstal beschuldigt.
Arkadi Svidrigailov is niet zo’n lieverdje. Niet alleen heeft hij Doenja in een kwaad daglicht gesteld, hij wordt ook verdacht van een aantal moorden, waaronder die op zijn vrouw. Ik vind zijn personage lastig in dit verhaal. Aan de ene kant kan hij als een vrijgevige heer uit de hoek komen met zijn liefdadigheid voor de kinderen van Marmeladov bijvoorbeeld. Aan de andere kant is hij een en al valsheid. Hij heeft de bekentenis van Raskolnikov tegenover Sonja aangehoord vanuit de naburige kamer en chanteert hem daarmee. Zijn zelfmoord verraste me.

Raskolnikov de moordenaar

Porfiri Petrovitsj, de politieman is slimmer dan Raskolnikov gedacht had. Hij heeft al vrij snel een vermoeden dat de student de dubbele moord heeft gepleegd. Raskolnikov spreekt dat zelfs uit na een langdurige monoloog van Porfiri, Razoemichin is daarbij. Maar de mannen worden onderbroken door Mikola die de moorden op de vrouwen bekent. Dat is een verrassing voor Raskolnikov. Maar het is uitstel, want hij beseft wel degelijk dat als het gesprek met Porfiri iets langer had geduurd, hij zichzelf had uitgeleverd. Het wordt duidelijker voor hem, hij kan er niet aan ontkomen. Sonja raadt wat er gebeurd is. “Er verstreek een gruwzame minuut. Hun ogen zogen zich vast. ‘Kun je het nu nog niet raden?’ Hij vuurde zijn vraag af alsof hij van een toren sprong. ‘N-nee,’ stotterde Sonja heel stilletjes. ‘Kijk dan nog maar eens goed.'” (p. 473) En hij vertelt haar over zijn motivatie “Ik heb gewoon een luis geplet, Sonja, een nutteloos, vies, schadelijk gedrocht.” (p. 480) Later wordt hij filosofisch en vraagt zich af of hij net als iedereen een luis is of toch een mens. Hij is een neuroot, maar hier in zijn verhaal tegen Sonja klinkt hij rationeel, meer dan hij in het hele boek is geweest.

Conclusie

Een boek in zes delen, waarbij het hoogtepunt, de moord, al in het begin wordt beschreven. Alle gebeurtenissen daarna verbinden Raskolnikov met die moorden. Daarbij kan je klagen over de hoeveelheid personages – heb ik gedaan – maar het klikt in elkaar. Het loopt tot het volgende onvermijdelijke hoogtepunt, namelijk zijn bekentenis. Hij ontkomt daar niet aan. Het zorgt voor zijn veroordeling tot acht jaar in een strafkamp in Siberië. Het meest opmerkelijke vind ik wel dat hij veroordeeld en wel in Siberië, geen berouw toont. Sonja is met hem meegegaan en wordt aanbeden door de andere gevangenen. Zij zorgt voor pasteitjes met de Kerst, schrijft brieven voor ze en wordt als moedertje van allen beschouwd. Hij behandelt haar in eerste instantie wreed, maar er volgt een ommekeer. Hij beseft dat hij van haar houdt.
Ik vond het een goed boek, door de vertaling van Hans Boland vlot te lezen. Maar het had wel wat nadelen, want door de hoeveelheid personages, vond ik het vrij lastig lezen. Onthou maar eens wie er op bladzijde 1 is beschreven en op bladzijde 461 nog een keer wordt aangehaald. En dan nog iets: was die epiloog nodig? Het lijkt iets Russisch te wezen, want bij Anna Karenina was er ook zo’n epiloog. Antoinette is zelfs enigszins ontgoocheld door die epiloog. Eerst de theorie van de Übermensch weer, vervolgens de bijna simpele omslag. Wat mij betreft had het boek mogen sluiten met de bekentenis van Raskolnikov en de epiloog mogen overslaan. Maar dat was dan ingegaan tegen de titel van het boek, Misdaad en straf. Ik ga het nog een keer lezen, zonder de druk van aantekeningen maken en een bibliotheekboete in het achterhoofd. Wellicht dat het dan voor mij meer klopt, aangezien ik nu het gevoel heb dat ik dingen gemist heb.

Het eerste deel van mijn bespreking van Misdaad en straf vind je hier.
Verzamelde werken deel 5: Misdaad en straf / F.M. Dostojevski; vert. Hans Boland. – Amsterdam: Van Oorschot, 2019. (Russische Bibliotheek)
Eerste uitgave 1866
ISBN 978-90-28282223

Deze bespreking van Misdaad en straf in de nieuwe vertaling van Hans Boland is verdeeld over twee blogs. In dit stuk komen de eerste drie delen aan de orde. Wat opvalt is dat het heel duidelijke delen zijn die elk eindigen met een soort cliffhanger.

Misdaad en straf

Rodion Romanovitsj Raskolnikov is een straatarme student in het Petersburg van de negentiende eeuw. Hij is ervan overtuigd dat hij een bijzonder mens is en denkt daarom zonder wroeging een oude woekeraarster te kunnen vermoorden. Raskolnikov is een tobber eerste klas, een hypochonder, een neuroot, en naarmate het verhaal vordert kan je hem tegen gek aan noemen. Hij is voortdurend bezig met zichzelf en met zijn plannen. Ondertussen tekent Dostojevski een straatbeeld van Petersburg als een typisch negentiende eeuwse stad. “Dan hing er ook nog die specifieke zomerse lucht van bederf waarmee elke Petersburger zonder de financiële middelen voor een zomerhuisje maar al te vertrouwd is.” (p. 8)

Verzamelde werken deel 5: Misdaad en straf / F.M. Dostojevski; vert. Hans Boland. – Amsterdam: Van Oorschot, 2019. (Russische Bibliotheek)
Eerste uitgave 1866
ISBN 978-90-28282223

De vorm

Vooropgesteld: de man kan schrijven. En de vertaling van Hans Boland leest als een trein. Dostojevski blinkt uit in lange, lange monologen. Want eerst is Marmeladov aan de beurt, de man die Raskolnikov in een buurtkroeg tegenkomt. Marmeladov vertelt vooral over de drank, want hij is dronken als hij Raskolnikov tegenkomt. En dat is niet de eerste keer. In een monoloog van zes pagina’s komt van alles aan de orde. Zijn vrouw, zijn kinderen, dochter Sonja uit een eerder huwelijk die zich prostitueert om aan geld voor de straatarme familie te komen. En natuurlijk zijn drankzucht, want Marmeladov neemt zelfs de laatste kopeken uit de handen van Sonja om aan geld voor drank te komen.
Raskolnikov brengt Marmeladov thuis en gaat terug naar zijn kamer, waar hij een brief van zijn moeder krijgt. En mama schrijft, tien pagina’s lang, onder andere over zijn zuster Doenja. Het wordt duidelijk dat Doenja en mama ervoor zorgen dat Raskolnikov geld heeft. Doenja heeft zich verloofd met Pjotr Loezjin, een man van 45, een ambtenaar. Het is duidelijk een verstandshuwelijk, maar mama vraagt Raskolnikov niet te snel en te scherp te oordelen over de man. Dat gebeurt duidelijk wel. Raskolnikov is woedend en weigert akkoord te gaan met dit huwelijk.Hij gaat boos naar buiten en praat in zichzelf – zes bladzijden lang – over dit voorgenomen huwelijk.

Zes delen

Het boek is verdeeld in zes delen, en hier blijkt dat Dostojevski het begrip cliffhanger onder de knie heeft. Ik heb nu vier delen gelezen en deze eindigen allen op een manier die je naar meer doet verlangen. En er wordt zorgvuldig naar toe gewerkt. De moord op Aljona Ivanovna en Lizavjetta is de apotheose van het eerste deel en is iets waar Raskolnikov het hele eerste deel mee bezig is geweest. Ook Antoinette refereert daar naar. Ook ik heb overal citaten gemarkeerd en ook ik sla het meeste over, maar één wil ik hier toch in hebben. “De neerslachtigheid waaronder hij op dit moment gebukt ging dateerde van veel eerder en was alsmaar toegenomen, om uiteindelijk allesoverheersend te worden en zich toe te spitsen op die ene, verschrikkelijke, nietsontziende, krankzinnige vraag die door zijn hoofd en zijn gemoed spookte en niet zou verdwijnen voor hij de oplossing had gevonden.” (p. 56) Hier is de misdaad. Het einde van het tweede deel: de komst van zijn moeder en zijn zuster. Het einde van het derde deel: de komst van Arkadi Ivanovitsj Svidrigailov. Deze man was de werkgever van zijn zus.

Hoe gaat het verder?

De eerste drie delen zijn zo gedetailleerd dat het af en toe moeite kost om alles bij te houden. Wie zijn al die personages, wie zijn de mensen die Raskolnikov tegenkomt? Gaan ze nog een rol spelen in het verdere boek? Want daar ligt wel de moeilijkheidsgraad van dit boek. Hou maar eens bij wie allemaal zijn opwachting maakt. Het volgende blog gaat verschijnen op donderdag 8 augustus 2019.

Ik las toevallig in oktober van vorig jaar een artikel in de Groene over de nieuwe vertaling van Hans Boland van Misdaad en straf van Dostojevski. Een nieuwe leesuitdaging! Ik vroeg het op Twitter en er waren wel wat mensen die het wilden lezen. Ondanks mijn leesachterstand – ik ben op de helft van Oorlog en Vrede en kom er niet doorheen – heb ik besloten toch Dostojevski te gaan lezen. Dat heeft ook een heel praktische reden, ik heb het geleend bij de bibliotheek. Het duurde sowieso een maand voor het boek tevoorschijn kwam voor de reservering. Ik loop kans dat ik het binnen drie weken weer mag inleveren voor de volgende nieuwsgierige lezer.

De inhoud

Bij de verschijning van Misdaad en straf (1866) gold Dostojevski in eigen land al twintig jaar als een vooraanstaand schrijver, maar pas met deze roman veroverde hij de wereld. Het is het verhaal van een ‘verdoolde moordenaar’ en een ‘heilige hoer’. Rodion Raskolnikov is een arme student die wordt verblind door het proto-nazistische denkbeeld van de übermensch en daarin de rechtvaardiging vindt voor een roofmoord op een rijk maar akelig oud mens. Zijn ziel wordt gered – althans, dat hoopt de lezer – door Sonja, een Petersburgse kindhoer. Het boek wordt geroemd als een detective met geweldige karakterbeschrijvingen.

Verzamelde werken deel 5: Misdaad en straf / F.M. Dostojevski; vert. Hans Boland. – Amsterdam: Van Oorschot, 2019.
ISBN 978-90-28282223

Tip voor verder lezen: van Hans Boland verschijnt parallel aan deze vertaling Van mensen die geen enge grenzen erkennen: Dostojevski leren lezen. – Pegasus, 2019.

Het schema

Het is best wel een dikke pil van ruim 600 pagina’s, maar toch wil ik het bij twee blogs houden.

• Deel 1 t/m 3, donderdag 18 juli
• Deel 4 t/m 6 en de epiloog, donderdag 8 augustus.

Dat valt dan wel in de maand van de Klassieker, volgens Antoinette, maar dat geeft niet, want we smokkelen deze dan gewoon mee. En Dostojevski-liefhebbers, lezen jullie mee?