Hans Boland en Dostojevski

Hans Boland heeft een boek geschreven over de vertaling van Misdaad en straf, namelijk Van mensen die geen enge grenzen erkennen: Dostojevski leren lezen. Dat boek had ik laten liggen, want mijn plan was dat na de roman te lezen. Dat bleek dus enigszins fout te zijn, aangezien Boland aanbeveelt na lezing van een hoofdstuk van de roman het bijbehorende hoofdstukje uit zijn boek erbij te pakken. Helaas dus. Het boek heb ik na de roman gelezen. Toch heb ik er geen spijt van gehad.

De inhoud

Laat ik maar met het nuttigste beginnen: de kaarten. Want Boland heeft twee kaarten opgenomen, namelijk één van Petersburg, en een detailkaart van het gedeelte waar Misdaad en straf zich afspeelt. Dat was inderdaad makkelijker geweest bij het lezen. in de roman vind je al een opmerking dat Petersburg nauwelijks is veranderd en dat je ook in deze tijd de wandelingen van Raskolnikov zou kunnen maken.
Verder is de opzet anders dan het ‘vorstendommetje‘. Dit boek is per deel van de roman bespreken en per deel vertelt Boland wat hem opviel met vertalen. Dat is naar mijn idee met meer detail besproken dan voor Anna. En heel eerlijk, zoveel interesseert me dat niet. Het zou me meer interesseren als ik de taal las. Maar daarom heb ik de vertaling van Boland gelezen, mijn Russisch is veel te slecht en bijna niet bestaand.

Het detail

Boland gaat vooral in op het detail. De roman zelf telt ruim 600 pagina’s, die hij meerdere malen heeft gelezen. Daarmee loopt hij op mij voor. Dat is een voordeel, maar ook een nadeel. Hem vallen dingen op die mij niet opvallen of ik gewoon ben vergeten. Ik heb mezelf voorgenomen het boek nogmaals te lezen, misschien zelfs in het Engels.
Boland is een bewonderaar, dat kan je duidelijk merken, bijvoorbeeld in dit citaat: “Van het Reve moest, of hij wilde of niet, gebruikmaken van wat zonder twijfel de meest miereneukerige taal is ter wereld (en daar mogen we trots op zijn, daar gaat het niet om), terwijl Dostojevski, of hij wilde of niet, gebonden was aan een taal die totaal ongeschikt is voor juristerij, systematische wijsbegeerte en gebruiksaanwijzingen voor auto’s en wasmachines: de meest alcoholische taal ter wereld, en een taal die waanzinnig geschikt is om ongeremde zielenroerselen en kosmisch breinstormen te verwoorden. Dat was wat Dostojevski kon, en wat ik aan de hand van zijn beroemdste, meest gelezen en invloedrijkste roman wil toelichten.” (p. 17) Humor heeft hij ook. De hier genoemde Van het Reve is trouwens Karel van het Reve die een “allergie, zo niet fobie voor Dostojevski” had (p. 12)

Boland omslag

Hans Boland, Van mensen die geen enge grenzen erkennen: Dostojevski leren lezen. – Amsterdam: Pegasus, 2019. 121 p.
ISBN 978-90-6143-450-4

Raskolnikov en Sonja

In zijn bespreking van de verhouding tussen deze twee raakt Boland bij mij iets. Want het is een interpretatie van zijn biecht tegenover Sonja die ik er niet uitgehaald had, maar wel de waarheid is. “Het werkelijke doel van zijn schuldbekentenis is te ontkomen aan de totale, absolute eenzaamheid. Hij móét iemand laten weten wat hij gedaan heeft, anders rest er geen ander leven dat het voortvegeteren op een kale rots van anderhalve vierkante meter in de oneindige kosmos.” (p. 99) Ik zag de bekentenis meer als iets waaraan niet te ontkomen was, niet alleen door zijn eigen geweten, maar ook door het eerdere gesprek met de politieman Porfiri.

Dit was een korte bespreking van dit boek van Hans Boland. Mijn bespreking van Misdaad en straf in twee delen: deel een en deel twee.

Dostojevski, Misdaad en straf #wijlezenmisdaadenstraf deel 2

Het smult, vind ik. Het is een weergaloos verhaal. De enige reden dat ik deze roman van Dostojevski niet met vijf sterren kan belonen op Goodreads is dat het wel wat lang is. Een vuistdikke roman van 640 pagina’s met een dubbele moord en vervolgens alle verwikkelingen die je maar kan bedenken. Was het tot Raskolnikov beperkt dan waren we in een dun deeltje van pak hem beet 150 pagina’s beland. Nu, met de familie en vrienden erbij, zijn het er dus 640 geworden.

De mannen in het verhaal

Ik realiseerde me bij het lezen van de tweede helft van deze roman dat ik één persoon was vergeten te noemen die wel een belangrijke rol speelt. Dat is Dimitri Prokovjevitsj Razoemichin. Deze jongeman is de enige vriend van Raskolnikov en blijft hem ook steunen. Hij speelt een belangrijke rol in het geheel. Hij is gecharmeerd van Doenja. En dan zijn er nog twee andere mannen die een rol spelen in het leven van Doenja, namelijk Loezjin en Svidrigailov. Doenja is een jonge vrouw die weet wat ze wil en niet over zich heen laat lopen. Het komt tot een heftig woordengevecht tussen haar, Loezjin en Raskolnikov. Het eindigt ermee dat de deftige pompeuze Loezjin de deur wordt uitgezet en het huwelijk niet doorgaat. Een citaat over hem is te mooi om over te slaan: “Zijn zelfingenomenheid en eigendunk grensden aan zelfverheerlijking: als omhooggevallen nulliteit was hij eraan gewend geraakt zichzelf bijna obsessief te bewonderen, zijn intelligentie en zijn capaciteiten hemelhoog aan te slaan en zelfs bij tijd en wijle, als hij zich onbespied wist, met verliefde ogen zijn eigen gezicht in de spiegel te bestuderen.” (p. 352) Loezjin wil een onderdanige bruid, maar dat kan hij met Doenja wel vergeten. Hij keert later in het verhaal nog terug, in een bedenkelijke scène waarin hij Sonja van diefstal beschuldigt.
Arkadi Svidrigailov is niet zo’n lieverdje. Niet alleen heeft hij Doenja in een kwaad daglicht gesteld, hij wordt ook verdacht van een aantal moorden, waaronder die op zijn vrouw. Ik vind zijn personage lastig in dit verhaal. Aan de ene kant kan hij als een vrijgevige heer uit de hoek komen met zijn liefdadigheid voor de kinderen van Marmeladov bijvoorbeeld. Aan de andere kant is hij een en al valsheid. Hij heeft de bekentenis van Raskolnikov tegenover Sonja aangehoord vanuit de naburige kamer en chanteert hem daarmee. Zijn zelfmoord verraste me.

Raskolnikov de moordenaar

Porfiri Petrovitsj, de politieman is slimmer dan Raskolnikov gedacht had. Hij heeft al vrij snel een vermoeden dat de student de dubbele moord heeft gepleegd. Raskolnikov spreekt dat zelfs uit na een langdurige monoloog van Porfiri, Razoemichin is daarbij. Maar de mannen worden onderbroken door Mikola die de moorden op de vrouwen bekent. Dat is een verrassing voor Raskolnikov. Maar het is uitstel, want hij beseft wel degelijk dat als het gesprek met Porfiri iets langer had geduurd, hij zichzelf had uitgeleverd. Het wordt duidelijker voor hem, hij kan er niet aan ontkomen. Sonja raadt wat er gebeurd is. “Er verstreek een gruwzame minuut. Hun ogen zogen zich vast. ‘Kun je het nu nog niet raden?’ Hij vuurde zijn vraag af alsof hij van een toren sprong. ‘N-nee,’ stotterde Sonja heel stilletjes. ‘Kijk dan nog maar eens goed.'” (p. 473) En hij vertelt haar over zijn motivatie “Ik heb gewoon een luis geplet, Sonja, een nutteloos, vies, schadelijk gedrocht.” (p. 480) Later wordt hij filosofisch en vraagt zich af of hij net als iedereen een luis is of toch een mens. Hij is een neuroot, maar hier in zijn verhaal tegen Sonja klinkt hij rationeel, meer dan hij in het hele boek is geweest.

Conclusie

Een boek in zes delen, waarbij het hoogtepunt, de moord, al in het begin wordt beschreven. Alle gebeurtenissen daarna verbinden Raskolnikov met die moorden. Daarbij kan je klagen over de hoeveelheid personages – heb ik gedaan – maar het klikt in elkaar. Het loopt tot het volgende onvermijdelijke hoogtepunt, namelijk zijn bekentenis. Hij ontkomt daar niet aan. Het zorgt voor zijn veroordeling tot acht jaar in een strafkamp in Siberië. Het meest opmerkelijke vind ik wel dat hij veroordeeld en wel in Siberië, geen berouw toont. Sonja is met hem meegegaan en wordt aanbeden door de andere gevangenen. Zij zorgt voor pasteitjes met de Kerst, schrijft brieven voor ze en wordt als moedertje van allen beschouwd. Hij behandelt haar in eerste instantie wreed, maar er volgt een ommekeer. Hij beseft dat hij van haar houdt.
Ik vond het een goed boek, door de vertaling van Hans Boland vlot te lezen. Maar het had wel wat nadelen, want door de hoeveelheid personages, vond ik het vrij lastig lezen. Onthou maar eens wie er op bladzijde 1 is beschreven en op bladzijde 461 nog een keer wordt aangehaald. En dan nog iets: was die epiloog nodig? Het lijkt iets Russisch te wezen, want bij Anna Karenina was er ook zo’n epiloog. Antoinette is zelfs enigszins ontgoocheld door die epiloog. Eerst de theorie van de Übermensch weer, vervolgens de bijna simpele omslag. Wat mij betreft had het boek mogen sluiten met de bekentenis van Raskolnikov en de epiloog mogen overslaan. Maar dat was dan ingegaan tegen de titel van het boek, Misdaad en straf. Ik ga het nog een keer lezen, zonder de druk van aantekeningen maken en een bibliotheekboete in het achterhoofd. Wellicht dat het dan voor mij meer klopt, aangezien ik nu het gevoel heb dat ik dingen gemist heb.

IMG_20190729_205350_026

Het eerste deel van mijn bespreking van Misdaad en straf vind je hier.
Verzamelde werken deel 5: Misdaad en straf / F.M. Dostojevski; vert. Hans Boland. – Amsterdam: Van Oorschot, 2019. (Russische Bibliotheek)
Eerste uitgave 1866
ISBN 978-90-28282223

Dostojevski, Misdaad en straf #wijlezenmisdaadenstraf deel 1

Deze bespreking van Misdaad en straf in de nieuwe vertaling van Hans Boland is verdeeld over twee blogs. In dit stuk komen de eerste drie delen aan de orde. Wat opvalt is dat het heel duidelijke delen zijn die elk eindigen met een soort cliffhanger.

Misdaad en straf

Rodion Romanovitsj Raskolnikov is een straatarme student in het Petersburg van de negentiende eeuw. Hij is ervan overtuigd dat hij een bijzonder mens is en denkt daarom zonder wroeging een oude woekeraarster te kunnen vermoorden. Raskolnikov is een tobber eerste klas, een hypochonder, een neuroot, en naarmate het verhaal vordert kan je hem tegen gek aan noemen. Hij is voortdurend bezig met zichzelf en met zijn plannen. Ondertussen tekent Dostojevski een straatbeeld van Petersburg als een typisch negentiende eeuwse stad. “Dan hing er ook nog die specifieke zomerse lucht van bederf waarmee elke Petersburger zonder de financiële middelen voor een zomerhuisje maar al te vertrouwd is.” (p. 8)

Verzamelde werken deel 5: Misdaad en straf / F.M. Dostojevski; vert. Hans Boland. – Amsterdam: Van Oorschot, 2019. (Russische Bibliotheek)
Eerste uitgave 1866
ISBN 978-90-28282223

De vorm

Vooropgesteld: de man kan schrijven. En de vertaling van Hans Boland leest als een trein. Dostojevski blinkt uit in lange, lange monologen. Want eerst is Marmeladov aan de beurt, de man die Raskolnikov in een buurtkroeg tegenkomt. Marmeladov vertelt vooral over de drank, want hij is dronken als hij Raskolnikov tegenkomt. En dat is niet de eerste keer. In een monoloog van zes pagina’s komt van alles aan de orde. Zijn vrouw, zijn kinderen, dochter Sonja uit een eerder huwelijk die zich prostitueert om aan geld voor de straatarme familie te komen. En natuurlijk zijn drankzucht, want Marmeladov neemt zelfs de laatste kopeken uit de handen van Sonja om aan geld voor drank te komen.
Raskolnikov brengt Marmeladov thuis en gaat terug naar zijn kamer, waar hij een brief van zijn moeder krijgt. En mama schrijft, tien pagina’s lang, onder andere over zijn zuster Doenja. Het wordt duidelijk dat Doenja en mama ervoor zorgen dat Raskolnikov geld heeft. Doenja heeft zich verloofd met Pjotr Loezjin, een man van 45, een ambtenaar. Het is duidelijk een verstandshuwelijk, maar mama vraagt Raskolnikov niet te snel en te scherp te oordelen over de man. Dat gebeurt duidelijk wel. Raskolnikov is woedend en weigert akkoord te gaan met dit huwelijk.Hij gaat boos naar buiten en praat in zichzelf – zes bladzijden lang – over dit voorgenomen huwelijk.

Zes delen

Het boek is verdeeld in zes delen, en hier blijkt dat Dostojevski het begrip cliffhanger onder de knie heeft. Ik heb nu vier delen gelezen en deze eindigen allen op een manier die je naar meer doet verlangen. En er wordt zorgvuldig naar toe gewerkt. De moord op Aljona Ivanovna en Lizavjetta is de apotheose van het eerste deel en is iets waar Raskolnikov het hele eerste deel mee bezig is geweest. Ook Antoinette refereert daar naar. Ook ik heb overal citaten gemarkeerd en ook ik sla het meeste over, maar één wil ik hier toch in hebben. “De neerslachtigheid waaronder hij op dit moment gebukt ging dateerde van veel eerder en was alsmaar toegenomen, om uiteindelijk allesoverheersend te worden en zich toe te spitsen op die ene, verschrikkelijke, nietsontziende, krankzinnige vraag die door zijn hoofd en zijn gemoed spookte en niet zou verdwijnen voor hij de oplossing had gevonden.” (p. 56) Hier is de misdaad. Het einde van het tweede deel: de komst van zijn moeder en zijn zuster. Het einde van het derde deel: de komst van Arkadi Ivanovitsj Svidrigailov. Deze man was de werkgever van zijn zus.

Hoe gaat het verder?

De eerste drie delen zijn zo gedetailleerd dat het af en toe moeite kost om alles bij te houden. Wie zijn al die personages, wie zijn de mensen die Raskolnikov tegenkomt? Gaan ze nog een rol spelen in het verdere boek? Want daar ligt wel de moeilijkheidsgraad van dit boek. Hou maar eens bij wie allemaal zijn opwachting maakt. Het volgende blog gaat verschijnen op donderdag 8 augustus 2019.

Misdaad en straf van Dostojevski: #wijlezenmisdaadenstraf

Ik las toevallig in oktober van vorig jaar een artikel in de Groene over de nieuwe vertaling van Hans Boland van Misdaad en straf van Dostojevski. Een nieuwe leesuitdaging! Ik vroeg het op Twitter en er waren wel wat mensen die het wilden lezen. Ondanks mijn leesachterstand – ik ben op de helft van Oorlog en Vrede en kom er niet doorheen – heb ik besloten toch Dostojevski te gaan lezen. Dat heeft ook een heel praktische reden, ik heb het geleend bij de bibliotheek. Het duurde sowieso een maand voor het boek tevoorschijn kwam voor de reservering. Ik loop kans dat ik het binnen drie weken weer mag inleveren voor de volgende nieuwsgierige lezer.

De inhoud

Bij de verschijning van Misdaad en straf (1866) gold Dostojevski in eigen land al twintig jaar als een vooraanstaand schrijver, maar pas met deze roman veroverde hij de wereld. Het is het verhaal van een ‘verdoolde moordenaar’ en een ‘heilige hoer’. Rodion Raskolnikov is een arme student die wordt verblind door het proto-nazistische denkbeeld van de übermensch en daarin de rechtvaardiging vindt voor een roofmoord op een rijk maar akelig oud mens. Zijn ziel wordt gered – althans, dat hoopt de lezer – door Sonja, een Petersburgse kindhoer. Het boek wordt geroemd als een detective met geweldige karakterbeschrijvingen.

Verzamelde werken deel 5: Misdaad en straf / F.M. Dostojevski; vert. Hans Boland. – Amsterdam: Van Oorschot, 2019.
ISBN 978-90-28282223

Tip voor verder lezen: van Hans Boland verschijnt parallel aan deze vertaling Van mensen die geen enge grenzen erkennen: Dostojevski leren lezen. – Pegasus, 2019.

Het schema

Het is best wel een dikke pil van ruim 600 pagina’s, maar toch wil ik het bij twee blogs houden.

  • Deel 1 t/m 3, donderdag 18 juli
  • Deel 4 t/m 6 en de epiloog, donderdag 8 augustus.

Dat valt dan wel in de maand van de Klassieker, volgens Antoinette, maar dat geeft niet, want we smokkelen deze dan gewoon mee. En Dostojevski-liefhebbers, lezen jullie mee?

Oorlog en vrede van Leo Tolstoj, deel 2 #wijlezenoorlogenvrede

Dit tweede deel van Oorlog en vrede heeft wat meer tijd gekost omdat ik eigenlijk teveel ernaast aan het doen was. De deadline, 29 december heb ik niet gehaald en ruim overschreden. Dit tweede deel wordt nu gepubliceerd op de deadline van het derde deel. Shame on me, want ik heb zelf die data vastgesteld.

Het verhaal

Het eerste wat opvalt is dat dit tweede deel heel wat meer tijd beslaat dan het eerste. Dat eerste deel besloeg zes maanden, dit tweede deel begint in 1806 en eindigt in 1811. Het is het deel van de mensen, de families. Ik hoorde al van Sue dat het derde deel voornamelijk over de oorlog gaat. Er gebeurt veel, zeker bij de families. De familie Bolkonski denkt dat Andrej gesneuveld is. Pierre is somber vanwege de vermeende verhouding van zijn vrouw met Dolochov. Andrej keert terug bij zijn familie net op tijd om de bevalling van zijn vrouw mee te maken. Zij overleeft de geboorte van hun zoon niet. Ik wil in de rest van dit verhaal nog wat mensen uitlichten. Let op, als je het boek nog niet gelezen hebt: er volgen spoilers.

Natasja Rostov

Natasja is lief, schattig en naïef, anders kan je het niet omschrijven. Ze begint in dit deel als een meisje dat danseres wil worden en nooit wil trouwen. Na wat kalverliefdes verlooft dit zestienjarige gravinnetje zich met vorst Andrej die op dat moment bijna twee keer haar leeftijd is. Het lijkt allemaal goed te gaan, behalve met de vader van Andrej die woedend is over de verloving en vindt dat de bruiloft een jaar uitgesteld moet worden. De familie vertrekt aan het einde van dat jaar naar Moskou ter voorbereiding van het huwelijk en daar gebeurt het. Ze wordt opgemerkt door Anatole Koeragin en wordt tot zijn nieuwste speeltje verheven. Hij brengt het arme kind het hoofd op hol, en ze raakt volslagen in verwarring en denkt dat ze van hem houdt. Het komt tot een chaotisch hoogtepunt als Anatole het plan opvat haar te schaken en haar te trouwen, hetgeen helemaal niet kan omdat hij in het geheim al is getrouwd. Zij gelooft hem volledig en gaat ervoor. In een brief aan Marja, de zus van Andrej zegt ze de verloving met Andrej eenzijdig op. De hele schaakpoging wordt verijdeld en ze staat alleen, in schande. Anatole kan gewoon weglopen en ondervindt totaal geen gevolgen van zijn volstrekt gedachteloos handelen.

De jonge mannen: Anatole

Anatole Koeragin is gedachteloos, rijk, verwend en totaal gewend alles te doen waar hij zin in heeft. “Hij gaf alleen om vrolijkheid en vrouwen, en aangezien hij die voorkeuren niet oneervol vond, en hij niet in staat was te bedenken hoe de bevrediging van deze voorkeuren op anderen overkwam, hield hij zichzelf in alle eerlijkheid voor een onberispelijk mens, had hij een oprechte afkeer van schurken en slechte mensen en ging hij met een gerust geweten en met opgeheven hoofd door het leven.” (p. 729)
Op de één of andere manier is hij in een huwelijk met de dochter van een Poolse landeigenaar verzeild geraakt. Dat huwelijk is geheim maar bekend bij Dolochov die met hem mee feest, maar ook bij Pierre. En Pierre is woedend over wat Anatole Natasja heeft aangedaan en zorgt ervoor dat Anatole uit Moskou verdwijnt.

Pierre

Pierre gaat wat verdwaasd door het leven, is steenrijk en weet niet goed wat er mee te doen. Zijn huwelijk is slecht. Vanwege de vermeende verhouding van Dolochov met zijn vrouw Hélène gaat hij een duel aan dat hij met meer geluk dan wijsheid wint. Hij ontmoet een vrijmetselaar en stort zich op de vrijmetselarij. Hij probeert goed te doen voor zijn mensen, maar slaagt daar niet in. Achter zijn rug om wordt hij bedot. Maar “iets zeggen wat een ander onaangenaam vond, iets anders zeggen dan wat iemand verwachtte, wie hij ook was” (p. 463) dat was voor hem het allerzwaarste.

Dolochov

Dolochov is van eenvoudige komaf. Het is een meeloper die profiteert van zijn rijke vrienden. Hij wordt verliefd op Sonja, het nichtje van Natasja, maar die liefde wordt niet beantwoord. Het is een manipulator. Uit wraak gaat hij kaarten met Nikolaj Rostov en maakt hem 43.000 roebel afhandig met kaarten en vals spelen.

Nikolaj Rostov

Nikolaj is kapot van het verlies van het geld en bekent het aan zijn ouders. Het is een aardig bedrag voor een jonge officier die 10.000 roebel per jaar verdient (p. 509). Hij wil het terug betalen aan zijn ouders, maar echt serieus is hij daar niet mee. Ook wil hij meehelpen met de zaken van de familie want ze zijn in geldnood. Hij geeft het al snel op, maar krijgt ook geen goed voorbeeld van zijn totaal niet zakelijke vader. Een huwelijk met een rijke erfgename gaat niet door, hij is verliefd op Sonja en wil met haar trouwen.

De eindindruk

Dit deel laat verwende jonge mannen zien die doen waar ze zin in hebben. Daar kan een lezer zich over verbazen, maar teveel geld doet dat met mensen. En het draait om geld in de Russische adel. Aan de ene kant heb je steenrijke families die alles kunnen doen, aan de andere kant heb je verarmde families zoals de Rostovs die nog steeds alles doen waar ze zin in hebben. En het blijft interessant. Wat ik dan minder interessant vond waren de verhandelingen over de vrijmetselarij, maar dat is ook iets waar ik nooit veel van begrepen heb. Enige historische kennis over de oorlog is wel nuttig.

Het eerste deel van mijn bespreking van Oorlog en Vrede vind je hier.

Hans Boland en de kunst van het vertalen

In het afgelopen jaar heb ik Anna Karenina gelezen met een aantal andere mensen. Ik ben toen begonnen met de vertaling van Wils Huisman uit 1965, heb ook een Engelse vertaling van Richard Pevear en Larissa Volokhonsky gelezen en ben tenslotte overgestapt naar de vertaling van Hans Boland. En Hans Boland heeft over deze vertaling weer een boek geschreven.

Het vak van vertalen

Ik heb in mijn kennissenkring een vertaler zitten en weet dat het een vak is. Want vertalen heeft niet alleen te maken met woorden overzetten uit een andere taal, maar ook met interpretatie. Kan je met een vertaling uit bijvoorbeeld Engels zelf nog wel denken dat je het beter kan verzinnen, met een vertaling uit het Russisch heb ik echt wel die vertaling nodig. Ruim dertig jaar geleden heb ik tijdens mijn studie een jaar Russisch gehad. Ik ben nu nog in staat die vreemde letters te lezen, maar daar blijft het wel bij.

Waar gaat dit boek over?

Dit boek gaat over vertalen en ook over keuzes die je maakt terwijl je bezig bent met vertalen. En het gaat ook over Tolstoj, zijn boek Anna Karenina en de Russische samenleving van de negentiende eeuw. Dit werk maakt het allemaal veel duidelijker. Ik heb Anna behoorlijk aandachtig gelezen omdat ik ook bezig was met bloggen erover, maar ik heb toch dingen gemist als ik dit werkje lees. Wat me bijvoorbeeld nu hielp was de vergelijking tussen de karakters (pp. 44-49). Anna en Karenin: “Hoewel ze met elkaar getrouwd zijn en hun huwelijk alleszins leefbaar is, bruist Anna van leven en is Karenin niet meer dan een robot.” (p. 45) Anna en Dolly: “De vrouw als minnares tegenover de vrouw als moeder. Anna sprankelt en schittert. Dolly heeft iets muizigs en klaagt en tobt eeuwig.” (p. 46) Wat Boland over de plot vertelt, bewijst voor mij dat er erg veel pagina’s geschreven zijn over niets. “De verhaalstof van de roman is de facto gebaseerd op de geschiedenis van één ongelukkige en één gelukkige liefde, beschrijvingen van het plattelands- en van het stadsleven, uiteenzettingen en discussies over maatschappelijke en filosofische thema’s – het agrarische vraagstuk, het feminisme, de dood, de kunst – en een zee van socializing.” (p.50) En dat zijn overigens ook thema’s die ik terug zie keren bij Oorlog en Vrede.

hans boland

Boland en zijn vertaling

Wat Boland zegt “De woorden van een literaire tekst zijn veel meer dan woorden alleen.” (p. 16) Zijn standpunt voor de vertaling van Anna Karenina gaat over vrij vertalen. Hij wil zijn eigen taal in volledige vrijheid los laten op het origineel. En dan die tekst zo kneden tot origineel en vertaling elkaar zo volledig mogelijk dekken. Hij is van mening dat een goed boek in een slechte vertaling een slecht boek wordt. Daarom is deze roman die als de beste van de negentiende eeuw wordt beschouwd in Nederland nooit zo’n daverend succes geworden. Daarvoor zijn volgens Boland de vertalingen te houterig. De stijl moet overtuigend zijn. “Wat de schrijver heeft te zeggen blijft onverstaanbaar zolang er iets wringt tussen taal en betekenis.” (p. 76) En wat eigenlijk wel grappig was om te lezen: het hoofdstuk over Slabberdewaski, en daarmee wordt Tolstoj bedoeld. Want hij was als redacteur van zijn eigen boek een sloddervos. Personen die twee keer opduiken en twee verschillende namen hebben, mensen die ineens van beroep veranderen, fouten in tijden, en ga zo maar door. Al met al is het een heel interessant boek om te lezen als je voor lief neemt dat Boland het af en toe wel heel goed weet. Zeker na het lezen van Anna Karenina in de vertaling van Boland. Of zoals ik gedaan heb, Huisman, Pevear/Volokhonsky, Boland, want daardoor heb ik de nodige vergelijkingen kunnen maken in de versies.

Hij kan me de bout hachelen met zijn vorstendommetje: over Anna Karenina en de kunst van het vertalen / Hans Boland. – Amsterdam: Pegasus, 2017. – 127 p.
ISBN 978-90-6143-430-6

Oorlog en vrede van Leo Tolstoj, deel 1 #wijlezenoorlogenvrede

Na het lezen van Anna Karenina ben ik begonnen aan een tweede megadik meesterwerk van Leo Tolstoj, namelijk Oorlog en vrede. Onder de tag #wijlezenoorlogenvrede ga ik hierover bloggen in vier delen. Ik ben nu bezig met de Nederlandse editie in de vertaling van Yolanda Bloemen en Marja Wiebes, maar lees ook af en toe in de Engelse editie in de vertaling van Richard Pevear en Larissa Volokhonsky. Die heb ik namelijk op mijn ereader staan en dat is in de trein wat makkelijker lezen dan die dikke pil. Ik ga de inhoud niet navertellen, maar ga het meer hebben over wat me opvalt.

Deel 1: de soiree

Dit eerste deel beslaat de periode juli tot december 1805. Vraagt u zich af waarom dit boek 1626 pagina’s beslaat? Nou, er gebeurt nogal veel. Veel familie’s zijn betrokken in dit epos en op de achtergrond speelt ook nog de oorlog tegen Frankrijk en Napoleon mee. Dit deel start met een soiree bij Anna Pavlovna Scherer, hofdame en vertrouwelinge van de tsarina. En op haar soiree komen veel van de hoofdpersonen, waaronder vorst Vasili Koeragin. Ook Pierre, de buitenechtelijke zoon van graaf Bezoechov komt op bezoek. Hij is in het buitenland opgevoed en is terug in Rusland omdat zijn vader op sterven ligt. We komen nog meer mensen tegen, waaronder vorst Hyppolyte, zoon van graaf Vasili. Ook vorst Andrej Bolkonski maakt zijn opwachting met zijn vrouw die in blijde verwachting is. De soiree is als een feestje bij je thuis, er wordt gepraat, er wordt gelachen, er wordt geroddeld en gearrangeerd. Want Anna probeert een huwelijk te arrangeren. Pierre valt op door zijn onhandigheid en minder diplomatieke woorden. Het is een ideale opening, zo’n soiree. Je maakt kennis met veel personages, die een belangrijke rol gaan spelen, je hoort wat van de roddels en vanuit deze situatie ontwikkelt het verhaal zich verder.

De korte inhoud

Het boek heeft een wisselend karakter, want aan de ene kant heb je familieverwikkelingen, verwende jongelingen, namelijk de broers Anatole en Hyppolite Koeragin, en slechte huwelijken. Want vorst Andrej en zijn vrouw zijn niet gelukkig. Het is me niet duidelijk hoe dit komt, door een gearrangeerd huwelijk wellicht? Daarnaast heb je het ook over jonge mensen, bijvoorbeeld Natasja Rostov, dertien jaar oud die wel wil wachten op Boris, de zoon van vorstin Anna Michajlovna Droebetskoj. Die familie is verarmd en Anna vecht voor wat geld en een goede militaire positie voor haar zoon. Aan de andere kant heb je de oorlog tegen Frankrijk, ruime discussies over Napoleon waar niet iedereen het over eens is. En in die oorlog worden blunders gemaakt, zoals met die generaal die zijn complete leger kwijtraakt in een veldslag.

Pierre

Pierre is naar Rusland gehaald omdat zijn vader op sterven ligt en geen erfgenaam heeft. Aan de nichten die onuitputtelijk voor hem zorgen wordt voorbij gegaan in deze erfeniskwestie. De graaf heeft een verzoek aan de tsaar gedaan deze bastaardzoon te erkennen. Dat gebeurt en vervolgens wordt alles aan hem nagelaten. Aan de sterfscène die twee hoofdstukjes beslaat (pp. 101-110) wordt veel aandacht besteed. En twee mensen spelen hier een grote rol. Vorstin Anna heeft zich hier tussen gewerkt omdat zij een kans ziet voor haar zoon. Vorst Vasili is hier ook aanwezig en pas later wordt echt duidelijk waarom hij hier is. Want de rijke Pierre, graaf Bezoechov is een uitstekende huwelijkskandidaat voor zijn dochter Hélène.
Vorst Vasili neemt hem onder zijn hoede. Aangezien Pierre bij de Koeragins logeert is het vrij makkelijk hem bloot te stellen aan Hélène. Pierre wil niet, want hij vindt haar dom, maar er is geen redden aan. Hij is er bang voor. Voordat Pierre kan ontkomen, verwelkomt vorst Vasili hem op de verjaardag van Hélène als haar echtgenoot. Want wat doet de vorst als de twee alleen maar praten: “Het gezicht van de vorst stond zo ongewoon plechtig dat Pierre bij het zien ervan geschrokken opstond. Goddank! zei hij. Mijn vrouw heeft me alles verteld. Hij sloeg zijn ene arm om Pierre heen en zijn andere om zijn dochter. Mijn lieve Heleentje. Ik ben heel, heel erg blij. Zijn stem begon te trillen. Ik was erg op je vader gesteld… en zij zal een goede vrouw voor je zijn… God zegene jullie!.. Hij omhelsde zijn dochter, daarna Pierre, en kuste hem met zijn oudemannenmond. Zijn wangen waren nat van de tranen.” (p. 275) Anderhalve maand later is het stel getrouwd. Ik heb het stuk met een brede grijns zitten lezen.

De oorlog

Verbeeld je niets. Heldhaftige daden? Niet echt. De officieren willen wel, die zijn verrukt als het op vechten aankomt. Dit verhaal over de oorlog gaat over de echte beelden, de domme dingen die gebeuren. Soldaten die in paniek raken en bij bosjes omkomen. Bij de start van het tweede hoofdstuk bevindt het Russische leger zich in Oostenrijk. Vorst Andrej is adjudant van generaal Koetoezov en is daar ook. Het leven van soldaten dat blijkbaar bestaat uit veelvuldig dronken worden en oppoetsen als er moet worden gevochten, wordt beschreven. “Zo hoort het, er gaat gevochten worden! Ik heb me geschoren, mijn tanden gepoetst en parfum gebruikt.” (p. 181) En er is onderscheid, zoals Boris duidelijk wordt die ook hier in Oostenrijk is. “Op dat moment werd Boris iets duidelijk wat hij al eerder vermoedde, namelijk dat er in het leger, afgezien van de ondergeschiktheid en discipline, vastgelegd in het reglement en aan hem en alle anderen in zijn regiment bekend, een andere, veel wezenlijker subordinatie bestond, een die de ingeregen generaal met het purperrode gezicht dwong beleefd te blijven wachten, terwijl de kapitein, vorst Andrej, er meer aardigheid in had een praatje te maken met vaandrig Droebetskoj.” (p. 319) Tolstoj bewijst ook met cliffhangers te kunnen werken, want het eerste deel eindigt met het onduidelijke lot van vorst Andrej, die gewond raakt. Napoleon zelf ontdekt dat hij nog leeft en stuurt hem naar een verbandplaats.

Wat valt op na het lezen van het eerste deel?

Ik hoorde het al op Twitter toen ik het plan had opgevat om dit boek te gaan lezen. Vooral doen, want het is een mooi boek. Mensen die me vertelden dat dit hun lievelingsboek was, uitstekend geschikt om in de winter te gaan lezen. Nu ben ik door het eerste deel heen, dat qua pagina’s al genoeg telt om zelf een flinke roman te vormen. En ik moet zeggen, mede-lezers, jullie hebben gelijk. Het is tijdloos, deze combinatie van familie-aangelegenheden, verwende pubers, gearrangeerde huwelijken en dappere jongemannen die een zinloze oorlog inlopen om held te spelen. Deze 21ste eeuwer verheugt zich op de komende delen van deze negentiende-eeuwse roman.

Oorlog en vrede / Leo Tolstoj; vert. van Yolanda Bloemen en Marja Wiebes. – 6e dr. – Amsterdam: Van Oorschot, 2016. 1626 p.
ISBN 9789028241510

Ik lees Oorlog en vrede, jij ook?

Na het lezen van Anna Karenina, was ik eigenlijk toch wel benieuwd naar het andere meesterwerk van Leo Tolstoj, namelijk Oorlog en Vrede. En ik was ook benieuwd of andere mensen nog zo’n Russische klassieker zouden willen lezen en dacht dus aan een leesactie.

De inhoud

oorlog en vredeHet verhaal draait om de adellijke families Bezoechov, Bolkonski en Rostov en beschrijft het leven van deze families tegen de achtergrond van de oorlogen tegen Frankrijk, eerst onder aanvoering van tsaar Alexander I, later onder aanvoering van maarschalk Michail Koetoezov en zijn generaals Michail Barclay de Tolly en Pjotr Bagration. Het gaat hier om oorlogen die in 1805 en 1812 zijn gevoerd. Het verhaal wisselt beschrijvingen van het leven bij de adellijke families thuis af met uitvoerige beschrijvingen van de veldslagen. De hoofdpersonen zijn graaf Andrej Bolkonski, een officier in het Russische leger. Pierre Bezoechov is een feestbeest en de bastaardzoon van een schatrijke graaf. Natasja Rostova is een jong meisje uit een verarmde familie. Zij verlooft zich met Bolkonski maar wordt verleid door Anatole Koeragin en beëindigt de verloving met Andrej.

Mijn versie

Ik heb nu een Nederlandse vertaling in huis die ik van de bibliotheek heb geleend, een vertaling van Yolanda Bloemen en Marja Wiebes die door Van Oorschot is uitgegeven in de Russische bibliotheek in 2006. Ondertussen heb ik ook de Engelse editie in de vertaling van Richard Pevear en Larissa Volokhonsky. Voor wie denkt, goh, die namen zijn bekend, dat klopt, want ze hebben ook Anna Karenina vertaald.

Leesschema

Het boek is verdeeld in vier delen en heeft twee epilogen. Bij Anna hielden we een schema aan van ongeveer 150 pagina’s per tien dagen. Oorlog en vrede is verdeeld in vier delen die elk rond de 400 pagina’s tellen, behalve het vierde deel, maar samen met de twee epilogen is dat ook ongeveer 400 pagina’s. Ik ben van plan erover te bloggen. Het lijkt me het handigste als er geblogd wordt per deel, maar dan is het ook handig om mensen wat meer tijd te geven. Ook gaf iemand aan wel mee te willen doen, maar niet meteen tijd te hebben. Daarom heb ik het volgende schema bedacht:
15 december: deel 1
29 december: deel 2
12 januari: deel 3
26 januari: deel 4 en epilogen
Voor mij werkt dit, Anna heb ik ook tussendoor gelezen. Als het te optimistisch is kunnen we het aanpassen. Maar de interactie over zo’n boek lijkt me heel leuk, en natuurlijk de onderlinge aanmoedigingen. Een hashtag is makkelijk, namelijk #wijlezenoorlogenvrede. Ik lees Oorlog en vrede, wie doet er mee?

Anna Karenina deel 7 en 8 #wijlezenanna

De laatste etappe van de leesactie #wijlezenanna. Deel 7 en 8 zijn vrij kort en komen daarom in één bespreking.

Deel 7: de Ljovins

De Ljovins zijn neergestreken in Moskou om te wachten op de bevalling van Kitty. Het is aanpassen voor Ljovin want in Moskou heeft hij weinig te doen. Hij mengt zich volop in het adellijk leven en ontmoet Vronski. Ook gaat hij op bezoek bij Anna die al drie maanden in Moskou is en het huis niet uitkomt. Hij is enorm onder de indruk van Anna en dat is tegen het zere been van Kitty die haar een walgelijke vrouw vindt. Het ligt in de natuur van Anna. “Onbewust had ze zich met Ljovin net zo gedragen als ze dat de laatste tijd in haar omgang met jonge mannen gewend was geraakt: ze had de hele avond al het mogelijke gedaan om een vonk van liefde in hem te ontsteken en wist dat ze daarin was geslaagd, voor zover dat mogelijk was met een getrouwde en integere man, en dan nog wel in de loop van één avond.” (p. 870) Maar de natuur gaat ook gewoon door en de baby van Kitty wordt geboren. Die arme Ljovin loopt helemaal hulpeloos hierbij rond. Het werk wordt aan de dames overgelaten.

Anna en Vronski

Oblonski gaat op bezoek bij Karenin om hem on steun te vragen want hij wil een baan. Hij zit bijna aan de grond, zijn financiële problemen zijn groot. Maar ook wil hij nogmaals pleiten voor een scheiding voor zijn zuster, zodat ze gelukkig kan worden. Na consultatie van zijn helderziende Jules Landau weigert Karenin. Het wordt moeilijker en moeilijker voor Anna en Vronski om samen te leven. Anna wil terug naar het platteland, maar dat lukt niet meteen voor Vronski. Ze krijgen weer ruzie, Anna zwelgt in zelfmedelijden en ziet maar één oplossing: sterven. “De schaamte en schande van Karenin, en van Serjozja, en van mezelf, die al het andere in de schaduw stelt: het zal allemaal ophouden te bestaan. En als ik doodga zal ook hij berouw hebben, hij zal met me begaan zijn, van me houden, lijden.” (p. 920) En dat gevoel van de dood wordt een obsessie. Ik denk dat haar gebruik van opium ook niet echt helpt. Zelfs met de geringe kennis die ik van dit verhaal had voor het lezen van het boek, wist ik dat Anna tenslotte overlijdt omdat ze zich onder een trein gooit. En dan is dit een wrang stukje voorkennis.

Deel 8

Heel eerlijk: ik vond het niet het meest interessante deel. In het vorige deel is het leven van Anna tot een einde gekomen. Nu wordt er een eind gebreid aan alle verhaallijnen. Ik heb me wel zitten afvragen over welke oorlog we het hadden in dit deel, maar dat is de Russisch-Turkse oorlog geweest die in 1877 begon en in 1878 eindigde met de vrede van San Stefano. Vronski vond ik hier eigenlijk nog het meest interessant van alle personages in dit deel. Zijn terugblik over Anna geeft eigenlijk wel de essentie weer. “Hij probeerde zich haar te herinneren zoals ze de eerste keer, op een ander station, was geweest, vol mysterie, charmant, liefhebbend, met de belofte van een geluk waarnaar ze verlangde én dat ze weg wilde schenken, en zo anders dan de wrede, wraakzuchtige vrouw die hem was bijgebleven van de laatste minuten met haar.” (p. 965) Het gaat om het verhaal van de liefde en wat er allemaal in de weg kan komen.

Vertalingsdingetjes

Dan kom je woorden tegen en denk je, hoe komt meneer Boland erop? Kijk bijvoorbeeld hoe Jules Landau wordt aangeduid, de helderziende die Karenin van advies voorziet. Boland vertaalt het als Fransoos, hetgeen ik meer als een scheldwoord zie, terwijl de Engelse editie het bij Frenchman houdt. Huismans zegt Fransman (deel 7, hoofdstuk 21). In het volgende hoofdstuk vinden we Landau weer met zijn “mooie, onnozele dan wel lepe ogen” (p. 910). Huismans houdt het op “mooie, naïeve of schurkachtige – […] ogen” (p. 847). De Engelse editie zegt “Landau’s beautyful eyes – naive or sly”. Ik ben me ervan bewust dat dit ook een kwestie van interpretatie kan zijn. In Van Dale vindt je bij “sly” ook leep als vertaling. Maar bij “leep” wat ik dan weer meer als een populaire uitdrukking zie, vind je “loos, slim” als betekenis. Hoe dan ook, Landau wordt als bedrieger gezien.

Mijn conclusie

Als leesactie vond ik dit erg leuk: verschillende boekenbloggers die met zijn allen een boek lezen en dat bespreken. Je ziet dat al die mensen verschillende dingen opvallen en daarover schrijven. Het boek zelf vond ik hier en daar toch wel wat langdradig, zeker deel 3. Bloggen over elk deel was lastig, bleek bij deel 3, ik was op vakantie, het lukte niet, en deel 3 en 4 heb ik toen samengevoegd. Dat bleek voor meer bloggers zo te zijn, want van de vijftien van het begin zijn er geloof ik vijf overgebleven. Bloggen over zo’n dik boek in etappes: het blijkt moeilijk te zijn zonder spoilers. Voordeel: ruimte voor mooie citaten en vergelijkingen tussen vertalingen, want ik had op een gegeven moment twee Nederlandse vertalingen en één Engelse vertalingen. Neemt niet wel dat ik achteraf wel enigszins jaloers ben op de mensen die ervoor kozen het bij één bespreking te houden, zoals Niek. En 1000 plus pagina’s? Aan het eind is het toch heel veel.

Mijn besprekingen van dit boek zijn te vinden onder één tag op mijn blog: Anna Karenina.

Anna Karenina deel 6 #wijlezenanna

Dit is alweer deel 6 van de Anna Karenina leesactie. Ik heb deel 6 in de editie van Hans Boland gelezen en ik moet zeggen, dat was een prettige ervaring. Wel heb ik af en toe zitten bladeren in de Huismans editie en in de Engelse editie, al was het maar om de verschillen in de vertalingen te bekijken.

De zomer

Deel 6 begint met een typische zomer op een Russisch landgoed, namelijk dat van Ljovin en Kitty. Dolly en de kinderen zijn er, de moeder van Kitty en Koznysjev, de halfbroer van Ljovin. Ook de vriendin van Kitty, Varinka, is aanwezig. Een nieuwe gast, Vasinka Veslovski zorgt voor jaloezie bij Ljovin, hij is er van overtuigd dat de man achter Kitty aanzit. Na wat strubbelingen, onder andere het onhandig gedrag van Vasinka bij een jachtpartij, wordt hij eruit gezet.
Koznysjev en Varinka vinden elkaar aardig, dat is wel duidelijk, maar tot een huwelijksaanzoek komt het niet. En dit is ook de enige gelegenheid dat deze twee bij elkaar worden geplaatst. Was er verder geen ruimte meer in het verhaal? En het is zo’n prachtige beschrijving van Varinka “die juist op dat moment in haar gele kleedje met de mand vol paddestoelen aan haar arm bijna zwevend voor een oude berkenstam langs liep, tot één wondermooi schilderij vervloeiend met de achtergrond van akkerland vol rijpende haver, badend in de schuine zonnestralen, tot aan de horizon, waar het oude woud versmolt met de diepblauwe lucht?” (p. 699-700).

Anna

Dolly maakt een uitstapje naar Anna die samen met Vronski en hun dochter op het landgoed van Vronski wonen. Anna lijkt volmaakt gelukkig. Het verschil tussen beide vrouwen, Anna die zich drie keer per dag kan verkleden, Dolly die haar eigen kleding repareert, is groot. Vronski begint tegen Dolly over de scheiding waar Karenin nog niet mee heeft ingestemd en vraagt Dolly Anna over te halen een brief te schrijven naar Karenin. Maar Anna wil zich niet vernederen. Het gaat om stand. In Petersburg werd ze niet goed behandeld, ze ziet dat niet goed komen. Dolly vraagt Anna te begrijpen waarom Vronski de scheiding wil, vanwege hun dochter die hij wil erkennen en vanwege kinderen die nog komen. En hier zit iets in de vertaling, want Anna zegt dat er geen andere kinderen komen en waarom wordt niet genoemd, maar evenmin in de andere twee versies. Volgens Boland is abortus uitgesloten (p. 786). En dan is er nog het probleem van Serjozja en Vronski. “Het zijn de enige twee schepsels waarvan ik hou, en ze sluiten elkaar uit. Ik kan ze niet samenbrengen, al is dat wat ik nodig heb. Verder niets. En als het niet lukt, dan maakt de rest niet meer uit. Helemaal niets. Op een gegeven moment komt er een eind aan, hoe dan ook.” (p. 791) Ondertussen kan Vronski gaan en staan waar hij wil, zij niet. Dat maakt het leven moeilijker voor hen, omdat Anna afhankelijk van hem is en het zorgt voor strubbelingen en ruzies. Meer en meer komt het voor dat Vronski met een koude blik naar Anna kijkt en ze is bang dat hun liefde verdwijnt. Uiteindelijk zorgt de verslechterde relatie tussen hen er indirect voor dat Anna een brief aan haar man schrijft en ze naar Moskou verhuizen.

Mijn besprekingen van dit boek zijn te vinden onder één tag op mijn blog: Anna Karenina.